orgel bouw pagina 2003/2004

De laatste Spreuk van de week is de werkplaatsleuze in Zwitserland, die vooral bij het intoneren van toepassing is:

"Kleinigheden geven de volkomenheid, maar volkomenheid is geen kleinigheid".

Hieronder treft u een wekelijks (foto)verslag van de vorderingen aan ons nieuwe pijporgel. Inleiding... Al meer dan een jaar geleden heeft de Gereformeerde Kerk (Vrijg.) te Ommen een gloednieuw orgel besteld bij Fa. Bernhardt H. Edskes Orgelbau te Wohlen in Zwitserland. Het is het eerste nieuw te bouwen orgel van zijn hand in Nederland! Bijna overal in de wereld restaureert en intoneert Bernhardt Edskes (Wohlen, Zwitserland) barok-orgels; maar nu zijn wij gelukkig aan de beurt met een complete nieuwbouw. Er moet nog veel gebeuren wil het nieuw te bouwen exclusieve orgel op zijn plaats kunnen staan, want je komt natuurlijk van het één in het ander maar het begin is er. klik op de plaatjes om ze groter te zien... "Weet wat er nu speelt !": Ach Gott und Herr.mp3 nog een paar zulke Edskes barokmuziekjes? klik: Partita: Ik wil mij gaan vertroosten.mp3 Partita 'Christe, der du bist Tag und Licht'.mp3 Praeludium 'Du meine Seele singe'.mp3 Partita Psalm 103.mp3 Choralfantasie Nun freut euch, lieben Christen gmein.mp3 Partita Psalm 24.mp3		Edskes in zijn element: toespreken en kennis overdragen.
week 30 midden juni 2003	Hoe het was... nog gauw even vastgelegd hoe het al die jaren was bij ons in de kerk te Ommen.... een laag plafond onder de gaanderij met brommende lampen, plm. 100 zitplaatsen boven en ook veel koude voeten en veel hinderlijke plaatsreserveringen.
week 35 > zaterdag 16 augustus 2003	Sloop... start sloop van de gaanderij direct na de zomervakantie 2003 Stoelen er uit en de vloer wordt weggehaald, maar eerst moet de electrische vloerverwarming gesloopt. Zo'n systeem blijkt nu volledig achterhaald en als warmtebron (on)behoorlijk energieverslindend. Let op de ouderwetse gloei-elementen compleet met "katoenen" kousjes om kortsluiting te voorkomen. (Nou ja die katoenen kousjes noem ik maar zo omdat het hardstikke asbest brandwering was..en ze zijn heel netjes door ons afgevoerd)
week 36 > ma-do 21 augustus 2003	Beetje tochtig... vervolg sloop gaanderij / achtermuur op hoogte gebracht. Wat een dikke balken en wat verschrikkelijk veel enorme spijkers zijn er gebruikt. We hadden er wel olifanten kunnen fokken daarboven. De grote H-balk is hard, koud en onbeweeglijk, net zoals sommige gemeenteleden. Door de vrijwilligers is zo trouw en hard gewerkt dat we nu al een dag voor-op-schema liggen. Vrijdagavond is de kerk weer helemaal stofvrij enzo. Beetje kaaltjes als je achterin zit, en het stemgeluid van de dominee valt wel heel erg 'bovenop-je'. De 4 vooruitstekende dwarsbalken zullen worden afgezaagd en voor de helft vlak komen met de voorkant van de grote - H balk. Hoe ze die dan omhoog willen brengen.....dat zal enig denk en duwwerk worden. Zondag zal er niemand meer last hebben van die ellendig benauwde warmte, de wind giert gewoon strak van achterhal door de kerk naar voren. Opbrengst aan tussen de planken weggerold nu teruggevonden collectegeld plm. 8,65 gulden; helaas nog geen euro's.
week 37 > ma-vr 29 augustus 2003	Opvijzelen... Inventarisatie en beoordeling verwijderen van de vooruit-stekende ijzeren balken. Voor zover ik begrepen heb zal Boma dit doen, en dan bedoel ik niet Boma / Kouh op Irian ! Daarna wordt met behulp van hydrolische vijzels in de week hierna de lange balk een krappe 90 centimeter omhooggeduwd en vastgelast. Hou er maar rekening mee dat er weer een aantal banken tijdelijk verwijderd moeten worden 'onder' de gaanderij i.v.m. de plaats hydrolische vijzels. Hele toer in verband met de lengte van de banken en geen draairuimte. Spoedig daarna zal Bernhard Edskes de nieuwbouw gaanderij starten.
week 38 > ma - vr 22 september	Kauwgom aan je handen... Bij het over de kop zetten van de vijf banken bleven onze vingers wat kleven, niet zo verwonderlijk als je de rijtjes kauwgom ziet.... Firma Boma heeft vlot werk gemaakt; de balken zijn ingekort en alles weggewerkt in een dag of drie. De snijbranders en krikken hebben heel wat gewicht verstouwd. Woensdag is de lange balk geheven naar z'n nieuwe hoogte. "Een lummel van een balk", het was niet vertrouwd hem een nachtje op de 3 krikken te laten rusten. De trap is ook weggehaald, opeens hebben we een mooie ruime hal aan de GVP straat; daar kunnen we wat mee. Let op: Maar....binnenkort (28 september 2003) hebben we avondmaal en dan hebben we het ontruimde deel onder de gaanderij hard nodig. Het lijkt er zelfs op dat we met avondmaal niet eens alle Noord-Oosters kunnen bergen, en ik moet er al helemaal niet aan denken dat we de voorste rijen weghalen om daar de tafels neer te zetten. Die 100 zitplaatsen boven moeten toch beneden ergens worden ingeruimd. Probleempje voor de koster. Ideetje: laten we het eens in Ommen proberen om in plaats van aan-tafels-te-gaan voor een keertje de schalen en ook de beker door te geven in de rijen. Dominee Siegers is dat vanuit Groningen allang gewend... Is al eeuwenoud en eigenlijk heel geschikt om in Ommen als extraatje i.v.m. krappe ruimte eens te doen. We hebben het met elkaar (thuis en in de kerk) toch al druk genoeg en we kunnen er daarna eens over doorpraten of en hoe we zoiets vaker kunnen doen. Zgn. Rondloop avondmaal, of moet je dan zeggen 'gaand avondmaal' langs ons podium kan ook, maar dat hebben we nog nooit geoefend. Ondertussen kunnen we zingen e.d. Even over nadenken.
week 39 en 40 en 41 1 - 17 oktober	Eindelijk opbouw... vlnr: Gerard Bultema plaatst de balken; de banken een beetje stoffig geworden; maar met goede hulpen redden we het weer voordat het zondag is. Opbouw van de galerij. Ook wel gaanderij genoemd, maar veel mensen kennen ook wel het woord 'kraak' daarvoor. Hij heet zo omdat zo'n ding altijd kraakt bij elk verschil in temperatuur en (lucht)vochtigheid. In Groningen zeggen ze nog steeds: Goa moar op kroak zitt'n mien jong. De houten vloerbalken en eikenhouten vloer wordt ter plekke door Gerard Bultema (woont in het "Arp Schnitgerdorp" Uithuizen en in dienst van fa.Edskes) op pas gemaakt. Plaatsing wenteltrappen hopelijk kort daarna. In het geknikte front van de galerij (borstwering is zo'n raar woord, ik houd juist van borstomarming :-) blijven een aantal panelen voorlopig even opzij gezet omdat de grote en brede orgel-onderdelen (voetstukken) vanuit de kerkzaal naar boven geschoven moeten worden. Kortom: we gaan in Ommen een kraak zetten !
week 42 en 43 18 - 30 oktober	Weggemoffeld... Wat ziet het er uit !! We komen van het één in het ander....! Toen de gaanderij gesloopt is bleek weer hoe één en ander vroeger kon worden weggemoffeld maar dat nu genadeloos aan het licht komt, bijv. gauw even het zijraam dicht gemetseld, want aan de achterkant woont toch niemand; de hobbels en de bobbels, de talloze gaten van de balken in de achtermuur, de afgebroken hoeken van de achtermuur, enz. Kijk eens naar de foto's. De stucadoors... Terecht dat de CvB opdracht heeft gegeven de zijmuren van de kerk af te vlakken en te stucadoren. Alleen even overschilderen was echt geen optie. Als het straks klaar is hebben we een beter geheel en maken we weer een frisse start. Het kost een paar centen maar dan heb je ook wat... Een hele toer om alle banken er telkens voor de zondag er weer in te zetten, arme koster krijgt stank voor dank. De stucadoors zijn hard bezig om het allemaal voor de a.s. zondag strak te hebben. De zuid- en zuidoostmuur staat te drogen inmiddels, nu de noordwestmuur nog en die is het meest "hobbelig". Er wordt nogal wat water gebruikt, zal een hele toer worden alles weer fris en droog te krijgen. Als je in de kerkzaal bent valt nu al op dat door de lichte kleur de ruimte beduidend groter lijkt en dat moesten we juist net hebben!! Ik kan het me verbeelden maar de akoestiek blijkt ook een stuk verbeterd. Menigeen kijkt verbaasd, zeg maar: bescheiden opgetogen. Stoffige boel... Maar zoals altijd: Je komt van het één in het ander; het in Zwitserland gedroogde en op pas gemaakte hout voor de gaanderijvloer is in ons kikkerlandje een fractie van een millimeter dikker geworden en dus past de veer-en-groef niet meer. We hebben weinig tijd dus acclamatiseren in de kerkzaal is er eigenlijk niet bij. Blijft er niks anders over weer opnieuw door de freesmachine halen en stof produceren in de kerkzaal; koster Jan Hoeksema wordt er niet blij van. De verlichtingbuizen moest ook eerst worden aangebracht want anders kan de onderzijde niet worden dichtgemaakt, en Jan was daar al zo druk mee....enz. Maar toch vanaf de eerste week november is het al aardig te overzien. Hieronder de stand op dankdag 05 november foto's : het fruitkoolbloemstuk is door Alien Bouwman gemaakt. Omdat we in het vervolg iedere zondag de zijzaal 8 gebruiken was het zaak om gelijk-op een refresh te gaan doen met die zaal 8. Meteen met die nieuwe (spaar)lampen werd de verbetering al duidelijk, daarna de wanden wit geschilderd. Menigeen kijkt verbaasd in het rond en denkt bij zichzelf 'waarom hebben we dit niet jaren eerder gedaan'. En we waren zo gesteld op die gele steentjes, of toch niet...
week 45> woensdag 12 november	Dun als een rietje... Door alle vijven en zessen zeker twee weken vertraging opgelopen. Een mooie Zwitserse vrachtauto rijdt voor: ons nieuwe orgel wordt gebracht uit het Zwitserse plaatsje Wohlen. In enkele honderden onderdelen komt het orgel aan, 't zal mij benieuwen of ze de volgorde straks nog weten. Gelukkig hebben we hieronder nog een tekening met het te verwachten eindresultaat. Op de zijkant van de vrachtauto stond ook een mooi voorbeeld hoe innig Ommen straks met dit orgel wordt; klik maar eens op de vrachtwagen hieronder.... (nl. In ieder stadje een nieuwe liefde...) Alle orgelonderdelen netjes verpakt in dozen, met grote letters OBEN erop want stel je eens voor dat ze op de kop eruit mieteren..., en hele strippen orgelpijpen tegelijk werden naar binnen gedragen. Sommige zo dun als een drankrietje, hun stemmetje zal net zo ijl zijn!! Kijk bij de laatste foto in deze week, en vergelijk mijn balpen met de orgelpijpjes. Zelfs een roofvogelbroedkist (of zou het een kerkuilenkast zijn?) was meegekomen (foto hieronder), de vliegopening wordt natuurlijk door de muur achter het orgel in het 'oelebred' naar buiten gestoken ;-) Nota Bene: Voordat de avond valt staat het orgel als een geraamte al rechtop, er is geen schroefje te bekennen; alles zit "als een huis" met pen-en-gat en zwaluwstaartverbinding aaneen, klein tikje met rubber hamer en het zit!!. Het enige geluid wat je hoort is het zachte kraken van de nieuwe vloer. klik op de foto's om ze groter te zien Pannenbier... Een heuglijk feit: donderdagavond 13 november 2003 werd de eerste prestantpijp geplaatst!! Bezige Heinz, Händige Andreas und Herr doktor Felix zijn ook in de avonduren de tijd aan het inhalen, ach wat moet je ook anders hier in Nederland 's avonds uitspoken. Let op de zachte handschoenen die ze dragen, want er mag geen (lichaamsvocht)vlekje aan de pijpen komen want die gaan er nooit meer af. Stuk voor stuk worden de pijpen omhooggestoken en netjes aan hun eigen haakje opgehangen. Niks gehaast, gewoon alles goed en in één keer pasklaar maken, zo hoort dat te gaan in de orgelbau. Felix is "richter" met armgebaren: "mehr links!". Maar drinken van het zgn. pannenbier is er niet bij: doe ons maar gewoon een bischen wasser! zegt het team. Roare luu eign'lek die Zwitsers, maar van doorwerken hebben ze echt verstand.
week 46 evv>	Rondje pijpen inhangen... Verdere opbouw van gebrachte orgel en later intonatie / testen. Koster Jan Hoeksema had al visioenen dat het orgel wat topzwaar gaat worden van de frontpijpen. Ik moet er niet aan denken dat ie op een kwaaie dag zomaar beneden op bank 10 t/m 18 languit ligt! Maar alles is berekend, 't kan niet misgaan; binnenkort de zware binnenpijpen en de balg achterin zullen zorgen dat ie staat als een huis. Het wachten is nu op de twee wenteltrappen, die zullen ook nog voor versteviging (anti-kraak) van het geheel zorgen. Al met al is het orgel met de borstwering samen een mooi setje aan het worden, al zeg ik het zelf. Zondag 16 november heb ik met wat jonggetrouwden staan napraten onder het orgel; een mooi orgel, knap werk enzo, maar ze spraken de wens uit dat we moeten toegroeien naar een (eredienst)mix van orgel, piano, trompet, fluiten, bazuingeschal, gitaren, jambee's en/of percussie. 'Maar het hoefde niet allemaal tegelijk te klinken, zoals uit een orgel, als er óók maar geluid uit de gemeente zelf komt want er is genoeg talent!'. Daar was geen woord frans bij. Bij de foto's 1 en 2: De pijpen worden ingehangen en met hun voet vast verankerd in de blaasgaten. Je kunt er nu nog helemaal doorheen kijken, straks helemaal niet meer, dan zit ie stikvol met pijpen. Let op de glans van de pijpen-in-het-zicht, daar zit iets meer tin in dan de pijpen binnenin. Alle metalen pijpen zijn gemaakt van een legering tin en lood. Bij de foto's 3 en 4: Ons orgel krijgt een heuse blaasbalg! Ons oude orgel was gewoon voorzien van een electromotor met een windturbine, maar deze krijgt als buffer een blaasbalg. Daar wordt de windvoorziening een stuk stabieler van. Let op het kastje erachter; het touwtje aan het wieltje zit vast aan een inblaasventiel (een soort vlottertje), dat zorgt er straks voor dat onze blaasbalg geen luchtballon wordt maar juist op tijd open/dicht gaat. Mijn vader zei altijd al: "Eenvoud is het kenmerk van het ware". Een gek idee eigenlijk dat ons orgel wordt gecontroleerd door een klosje dun touw. Foto 5: Onze Zwitserse werkers zijn erg netjes en je zou bij hen zomaar kunnen zeggen: "Toon mij uw gereedschapkist dan zal ik zeggen wie gij zijt." Ze kunnen er een houtje van die jongens...de beitels zijn vlijmscherp en in een/twee handbewegingen maken ze een holle inkeping in de plank, even passen, en direct een viltje er opplakken, pijp inhangen; klaar! Toen ik op de LTS-timmeren zat wilde ik meubelmaker worden, mijn hart gaat open bij dit vakmanschap. Waarom ben ik ambtenaar geworden eigenlijk...
week 47> de stand per zaterdag 22 november	Binnenvulling... De opbouw gaat verschrikkelijk rap! Iedere loden pijp wordt met de hand aangepast naar zijn eigen ophanghaakje, naar toonhoogte, en de lip wordt uiteraard met de hand gesoldeerd. De werkers zijn van donker tot donker in één stuk aan de arbeid, 6 dagen per week. En als je ze koffie aanbiedt weigeren ze want een echte pauze willen ze ook niet. En als het dan eindelijk een keer pauze is hoor je regelmatig trompetgeluiden want Andreas is beroepsmusicus. Altijd staat zijn tas met de twee trompetten onder handbereik; een gewone en een heel oude baroktrompet die met ijzerdraad in elkaar hangt. Maar prachtig spelen dat ie kan, Andreas geeft regelmatig concerten, wellicht is dat een leuk idee als toevoeging bij de officiele ingebruikstelling van het orgel ;-)! Misschien is het nóg leuker als Andreas, Felix en Heinz hun eigen muziekinstrumenten komen bespelen samen met ons orgel. Een prachtig gezicht hoe het zgn. wellenbord (allemaal eikenhouten scharnierende stangen en vingers die door de toetsen bediend worden) op zijn plaats staat. Ook is iedere trekstang genummerd en voorzien (met handgegraveerde) naam of teken. Het orgel wordt op dit moment vanaf de achterkant volgestouwd met loden en houten pijpen, er blijft maar een heel nauw gangetje ertussen over voor 't stemmen. (Ze zullen mij dat vast niet vragen i.v.m. mijn omvang)
week 48> de stand per donderdag 27 november	De kas zit bijna dicht... Een orgel kent, net als een Westlandse tuinder, een kas. De gewone doordeweekse orgelgenieter zegt orgelkast maar in de orgelbau spreken we netjes van kas. Elke dag wordt bij ons nieuwe orgel de kas d.m.v. panelen dichtgedaan en dan is het binnenin donker want er zit geen glas in.. De laatste pijpen zijn eindelijk aangekomen. Alle frontpijpen zitten er in. Eerst moesten er weer een aantal houten pijpen eruit gehaald om bij te stellen, en dat zal nog wel veel vaker zo gaan. (Ze liggen op de vloer nu, zie foto) Het gangetje waar ik het vorige week over had is helemaal dichtgezet met pijpen en pijpjes, want er stonden nog een honderdtal in zaal 9. Alles netjes gemerkt en van naam voorzien. Er komt ook al geluid uit het orgel, nou ja als je op het pedaal trapt bromt ie tenminste!!! m.a.w. "We kunnen dus nu al naar de pijpen van Edskes dansen". bij deze foto's: 1 en 2: bijna alle pijpen in 't zicht. 4: witte en zwarte toetsen is toch heel gewoon....? 5 en 8: De basis is van opzij gezien, vrij smal, het orgel staat helemaal volgebouwd. 9. een hele wirwar aan haakjes en mechaniekjes achterin ons orgel, knap werk. 10: de dokterstafel. 11: is vakant zijn met een stok te regelen? 12: er komt zelfs een panfluit in. 14: koster Jan moet overal tegelijk zijn, en hij redt het goed! Warm... Naar ik zelf gehoord en ook van kenners begrepen heb: Het geluid wat er tot nu toe uitkomt is veelbelovend warm en helder. Net als in het mopje: weet je wat mooi klinkt? 1 viool, en weet je wat nog mooier klinkt? 2 violen! En daarom zal het zeker mooi klinken als een 40 tal pijpen tegelijk gaan. Nu waren we door onze pluriformiteit al wel wat eigenwijze- en veelstemmigheid gewend in de kerk; daar moet zeker saamhorige muziek bij gebruikt worden! informatie over orgelpijpen en hun klank: http://www.muziekindex.nl/p/pijporgel/po_labiaalpijpen.html
week 49 >	Absoluut gehoor... De wederopbouw zal vrij snel kunnen gaan want het orgel heeft natuurlijk grotendeels al een keer in-elkaar-gezeten; je moet alleen de volgorde nog goed weten. Maar daarna: het intoneren door Bernhardt Edskes himself zal zeker een zestal weken gaan duren. Voor Buitenstaanders (zoals ik) is dat intoneren het meest saaie deel, de hele dag door klinkt de 'stoomfluit'. Ieder pijpje (rond de 1900 hebben we er straks) moet op toon gebracht en verwijd/geknepen/afgesneden/gezaagd worden, de toon ervan zal daarna nooit meer sterk veranderen. Volgens mij moet Edskes (en zijn meesterknecht Felix ook) een super-absoluut gehoor hebben. En hem al een beetje kennende zullen we hem 's avonds vóór middernacht van de orgelbank moeten sleuren, want eerder houdt ie er toch niet mee op. Roepen heeft weinig zin... ^1. Als het ons dan echt tegenzit: In de meterkast heeft de koster een grote draaiknop 360 volt om het heel snel af te leren ;-) (¹^.Even als Groningers onder elkaar: Het is bekend dat Groningers (en heel soms ook Friezen) vaak wat hardhorend zijn dat komt door de altoos durende wind die in de polders langs hun (voorouders') oren gierde en dat dit ook in hun genen is verankerd; derhalve zijn ze bij voorbaat al geëxcuseerd.) informatie over intoneren, wat is dat eigenlijk: http://209.217.49.241/~orgel/KM98/Intonatie_Janke.htm Afwerking gaanderij... De onderzijde van de gaanderij is nog niet helemaal klaar. De twee wenteltrappen van fa. Boma zijn op 2 december geplaatst, het lijkt erg mooi moet ik zeggen. Het komt de stevigheid ten goede, en thans een ware uitkomst voor mensen met laddervrees. Vind ze een beetje wiebelig te belopen trouwens. Al een paar weken eerder meldde ik dat de koster slapeloze nachten had omdat het orgel wat topzwaar zou zijn; nou niks is minder waar vooral omdat de 1900 pijpen als tegenhanger dienen, kijk eens op de derde foto, de trekstangen voelen perfect aan. Er is ook een begin gemaakt met de omkleding van de 4 gaanderijstaanders. Wat ik opvallend mooi vind aan het orgel zelf is de constructie van de onderdelen, netjes met zwaluwstaarten verbonden zodat er echt geen spijkers of schroeven nodig zijn. Zelfs de krapjes (wervels heten die dingen vlgs. Edskes) van de panelen sluiten als een bus want tot in detail wordt alles doordacht. Zoals mij vroeger geleerd is zie ik het gewoon terug: let maar eens op de nerven van de deuvels want die moeten óók met de nerfstructuur van het hout meelopen, perfect!
week 50 >	Zwitsers figuurzaag clubje Ons orgel is al zover klaar dat alle pijpen er in staan en dus tijdens de intonatie verder gewerkt kan worden aan de verfraaiing met allerlei zaag- en snijwerk. De krullen en tierlantijnen worden door de meester himself op papier geschetst en daarna overgetrokken op eiken planken of gewoon erop geplakt aan de achterkant. Omdat er in nogal dik eikenhout gefiguurzaagd moet worden doet dat natuurlijk veel stof opwaaien . Een mooie plek om dat werk secuur te doen is in de catacomben van onze kerk. Dus dagelijks daalt een groepje mannen met veel zwitserlevengevoel de wenteltrap af. En na het zagen komt er een stukje vijl-en schuurhobby om de hoek kijken dus. Voor wat foto's klik even op de bijgaande miniaturen. ) De pegels van het houtsnijwerk konden wel eens kraken als harde noten....ik moet het nog zien dat het zaagwerk metterdaad ook snijwerk wordt. Hoe staat het met het stemmen en intoneren op dit moment Een absoluut gehoor is zeker nodig, maar heel aardig om te zien is de zekerheid waarmee Bernhardt Edskes, Felix en Andreas de pijp aanwijzen die op dat moment gestemd wordt. En als de pijp even wordt vastgepakt, want er moet steevast wat mee gedaan worden, heeft de handwarmte direct gevolg voor de toon. Felix toont een hulpmiddeltje om zeker te zijn dat het gehoor goed was. (Op de display van het zwarte kastje kun je nog net een afwijking van 0,0 onderscheiden). Let ook op de controleluikjes (Edskes vinding / schapenleer) voor onderhoud en het verwijderen van onheilen in de luchtpijp. Edskes is vast vriendjes met herr doctor Heimlich. Door de strakke winddruk houden de luikjes zichzelf dicht, maar zijn met één handbeweging te openen. Het is voor weinigen weggelegd uit de hoogte te mogen doen; vandaar dat ik een aantal foto's helemaal boven vanaf de stemvloer heb gemaakt. (Ik had het over de "boven-loopplank", maar Edskes vond zichzelf geen scheepsbouwer). Sommige foto's zijn ietwat doorzichtig....sommige vanaf de bovenliggers steilrecht naar beneden genomen, maar het is één en al pijpen wat je ziet en een beetje donker en griezelig.. De grootste pijp in ons orgel en dus de laagste toon (de Bazuin, hout/vierkante kist, bijna 5m.) steekt er werkelijk met kop en schouders bovenuit en blaast steevast richting de kansel 'waar juist meestal de boventoon' vanaf komt.(foto2)
week 51 en 52>	Kerstweken De Zwitsers zijn geswitcht van het regenachtige donkere Nederland naar het helderder (en za/zo ook besneeuwde!!) Zwitserland. Ze kunnen even op adem komen want ze hebben stuk voor stuk keihard gewerkt aan ons orgel. Volgend jaar gaan ze verder, als ze tenminste niet zijn ingesneeuwd, dan wel verbrand door de zon. En dan die gezonde nieuwsgierigheid van velen van ons. Regelmatig moet ik bij de wenteltrap aan een bevlogen persoon vragen: "wat staart gij daar en ziet op naar omhoog?" De gaanderij is heus voor niemand toegankelijk; dat is een moeilijke beslissing voor velen want iedereen denkt dat ie boven of onder de wet is. Nu wordt die wet wel elke zondag ons voorgehouden maar ik bedoel hier evenwel de geest en de letter. Pas als het orgel (op vrijdag de 13e) van onszelf is dan is in goed overleg bijna alles mogelijk, zelfs aanraken/aaien ligt dan in het verschiet. Het is per slot dan niet voor niks Valentijnsdag. We zullen, net als de kaaba in Mekka, een stukje hout ervoor aanwijzen. Dus foto's zijn er deze week ook niet te verwachten. Nou eentje dan van het lof- en zaagwerk van de hoofdkolom zal ik nog maken. Daar hebben ze juist zo'n moeite voor gedaan om dat tijdens de kerst te hebben staan. Kijk tijdens de feestdagen gerust eens tweehoog-achter u.
week 1 van 2004	de orgel::mens Vanaf deze Buitenspiegel wens ik een ieder een heel gelukkig nieuw jaar toe. Vooral met dit nieuwe orgel beleven we heus wat dit jaar, geheid. Kom ik zomaar op een zaterdagmiddag 03-01 in de kerk om wat te 'kosteren' voor de dag erop en wat hoor ik? De vlooienmars op hoge orgeltonen. Natuurlijk moet zoiets met een 22-stemmig kerkorgel klinkklaar zijn; maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan: Edskes was boven handmatig aan het intoneren en zijn kleinzoon achter de toetsen. (In Groningen zeiden we wel eens gekscherend: de vijg valt niet ver van het paard). Dus zogenaamd "opa helpen, maar nu even niet!". Zitten ze daar in de vakantie stiekem alweer te werken, maar ja je bent orgelmens of niet! Het intoneren gaat zorgvuldig pijp voor pijp en alles met het handje bijvijlen, bijtikken met een minuscuul hamertje, de lipjes opzij buigen, de tongen uitgestoken, de voeten stevig verankerd en onderwijl op docerende toon de kennis overdragen. Zoiets in de trant van: "De luchtwervelingen die daardoor ontstaan worden in de lucht in de buis (het corpus) voortgeplant en veroorzaken daar een staande golfbeweging, een luchttrilling die als toon te herkennen is". En werkelijk na iedere bewerking klinkt ie zuiverder. Mijn opengezakte mond sloot zich langzaam. Zoals ik kon aanhoren van het 'super orgelmens' heeft een orgel iets menselijks; want veel menselijke lichaamsdelen heeft een orgel ook. In de Duitse taal is een orgel zelfs vrouwelijk: nl. die Orgel. Ik doe een greep: hoofdwerk, borstwerk, rugwerk, tongen, tongwerk, stemming, lippen, voeten, pedalen, balg (kan ik me wat bij voorstellen :-), ribben, klavieren, winden, labium, luchtpijp, karakter en ga maar door. Daarom snap ik nu waarom mensen/vrouwen en orgels bespeelbare trekjes hebben. Ons orgel krijgt niet alleen voor- en bovenop het orgel snijwerk maar ook houtsnijwerk in de borstwerkpanelen; Bernhardt Edskes schetst uit de nagenoeg losse pols met een potlood op een groot vel de krullen en tierelantijntjes (hij heeft het zelf over verfraaiingen). Het werk vordert gestaag, maar de Zwitserse Garde is nog even met vakantie...
week 2 en 3 >	het laatste lood (zware snijstuk) Het zangerige Zwitsere taaltje klonk al weer volop vanaf maandag. De tekeningen opgeplakt en decouperend zagen maar weer. Ik als meubelmaker-in-spe met LTS diploma vraag me dan af waarom ze geen decoupeerzaagtafel hebben, daar kan je lekker op je gemak bij zitten en het houtje zelf draaien. Maar na al dat gezaag moet het spul ook hangen, normaal kan er geen haartje tussen geklemd, deze keer helemaal niet! Gezien de rooie Felixkop weegt zo'n stuk eikenhout loodzwaar in-de-hand-over-de-rand. Even wat schaafgeluidjes en voila! Vol trots kwam Bernhardt mij uit de keuken halen: Het is zover, de foto kan gemaakt. (we zijn namelijk aan het vingeroefenen in het 'fotootje maken bij schaars licht' in verband met de komende statiefoto). Je wil niet weten hoeveel plaatjes ik al gewist heb. Ik heb het voorrecht gehad een aantal zeer welluidende tonen te mogen aanhoren, van zachte baroktonen tot en met forse romantische registratie: paf! En 's avonds laat (vlak voor mijn afsluiten van het kerkgebouw) zit daar stillekens in een donker hoekje op het podium de meester een poos te genieten van zijn werk en het orgel glim(lach)t hem toe. Eindelijk 12/01/04 de bekroningen.........en nu wat binnen in mij is....: Bazuingeschal De hele dag door klinkt onze Bazuin in afwisseling met de grote trompetpijpen; het lijkt soms net de stoomfluit van een oceaanstomer in Rotterdam. De laatste loodjes wegen het zwaarst; dat geldt niet alleen voor Edskes met zijn 3 Suisses (een ervan loopt inderdaad dagelijks op zulke sokken) maar ook voor de koster en de zijnen. Om van de gemeenteleden maar niet te spreken, wachten duurt gewoon lang. Anno jachtig 2004 wil niemand meer wachten toch? Hierboven staan een paar binnenpretjes. Natuurlijk is er veel meer te zien, kom voor detail informatie en om het in het echt allemaal te beleven gewoon naar de open dag. Bernhardt Edskes is een geboren verteller en doet niets liever dan zijn kennis overdragen. De hele dag door zal er muziek uit ons- dan wel docerende taal rond ons orgel klinken. Ik verheug me in elk geval al wel op de gezellige saamhorigheid, naar het er naar uitziet komen ze van heinde en verre.... Dus we zien elkaar op 14 februari a.s., de koffie is bijna klaar. Pronkjewail Op dit moment is er voor mij niet veel te halen. Ik zie alleen maar hardwerkende lui want komende dagen moet alles klaar zijn!! Terwijl Edskes met de orgelcommissie vergadert zijn Felix en Andreas de laaste pijpen aan het stemmen. Ook de frontpijpen worden stuk voor stuk nagezien op krasjes en veegjes. Kijk naar de handen van Felix, geheel vertind. Een heel aantal van onze gemeenteleden zijn druk met de 'laatste hand' en voorbereiding van o.a. boekje, presentaties, likje verf, enz. Komende week werp ik de laatste blikken op het orgel en stel ze op in deze Buitenspiegel. Voor de Groningers onder ons: Van Zwitserland tot Ommen toe, van Middelstum naar hier, daar.....enz. tot dan! Wat betreft het intoneren en precies afregelen van het messing stemmetje. De lengte van de pijp is sterk afhankelijk van de toonhoogte en de stabiliteit van de toon; de duimstok ligt klaar. Het laatste werkje is de plaat poetsen en dan eindelijk afreizen richting Wohlen.... de gaanderij is nu ook helemaal klaar, de onderkant netjes geplamuurd en wit gemaakt. Het feest kan beginnen (maar voordat het zover is kwam alles weer op de koster neer!!)
week 4,5 >	De overdracht aan de kerkenraad is vrijdag de 13e ! Hopelijk is ie begin 2004 ingespeeld en haarfijn geïntoneerd en begin februari is de officiele overdracht en daarna ingebruikname!! Het zal toch zijn tijd moeten duren, maar dan staat ie ook voor jaren. Om wat vrij met wat bijbelteksten om te gaan: "Na een lange tijd van wachten komt de tijd dat u haar volle wasdom, haar lengte, haar diepte en haar toonhoogte recht zult kennen." Noteer daarom twee uiterst belangrijke dagen in uw agenda: vrijdag 13 februari 2004 is de overdracht gepland van Fa. Edskes Orgelbau, Wohlen (CH) naar de Geref. Kerk (vrijg.) Ommen; onze eigen gemeente dus!!. Wegens de verwachte grote belangstelling zal er zeker strak gepland moeten worden, o.a. wie worden er genodigd buiten onze gemeenteleden om, hoeveel kunnen we bergen, wat gaan we voor programma neerzetten, e.d. Wat voor velen van ons wel een belangrijke datum is: *zaterdag* 14 februari 2004 (valentijnsdag!) is de 'open dag' / feestelijke ingebruikname met wat 'poppekas(t)' en aanhankelijkheden eromheen als dagvullend programma!! Iedere belangstellende in Nederland en daarbuiten is welkom. Bij het orgel, maar ook aan de hand van fotopresentatie zal Bernhardt Edskes regelmatig tekst en uitleg geven van eigen uit- en bevindingen dan wel oplossingen. Al met al zal het een leerzame (doe)dag worden voor alle orgelliefhebbers. In groepen van een man/vrouw of 30 tegelijk kan er naar de gaanderij worden gegaan en steeds na een aantal minuten wordt er "ververst". Trappie upstairs trappie downstairs zeg maar; het kan niet anders. Natuurlijk houden we van welluidende tonen, een vrij groot aantal toetsenfriemelaars en -kunstenmakers hebben zich al opgegeven een 10 minuten te spelen, info via onze oefenmeester/voortrekker Roelof Elsinga. www.roelofelsinga.nl Ik hou u op de hoogte, en kom gauw eens weer kijken. terug
week 5 >	En nu er achter!! Ik hoorde allerlei geluiden op de gang, gesnater leek het wel. Uiteindelijk kwam het hier op neer: De eigen organisten waren zeer verheugd want ze hebben wat mogen kennismaken met het nieuwe orgel. Nog nooit had geen van hen op zo'n soepel en lichtgewicht manuaal en pedaal gespeeld als deze ene kennismakingsavond. Het ging mirakel, maar toch wat onwennig. De registers kon je met 1 pinkje bedienen hoorde ik, en de (meeste) organisten hebben 10 vingers. Het belooft dus wat !!! Ik hoop dat ze hun 10 vingers in de gewenste volgorde gaan drukken... Bij het inruimen van het nieuwe kastje met orgelboekjes troffen Jan en ik een aantal exemplaren van het orgelboek genaamd: De progressieve organist. Ze zagen er gloednieuw uit, blijkbaar is er in Ommen weinig progressiviteit. (Sorry grapje moet kunnen.) Studeren, en nogmaals studeren is dus de boodschap want we hebben in Ommen niet alleen een kritische mening maar ook een kritisch gehoor. (We hebben niet voor niks twee oren en maar 1 mond gekregen van onze Schepper, het was namelijk de bedoeling dat we minder zouden spreken en meer zouden luisteren!! wellicht hebben we daarom op ons nieuwe orgel ook geen Vox Humana gekregen, en evenmin een draaiwiel)
ingebruikname en open dag	Op de dag voordat we de ingebruikname doen is het orgel nog even nagegeken door Edskes himself en Felix. De dulciaan was nog niet geheel naart'zin. Ik zag iets eigenaardigs aan het borstwerk, iets wat er vorige week nog niet was. Indachtig het steeds weerkerende inprenten van Edskes over hoofdwerk, borstwerk, pijpen, kelen enz. zag opeens twee nieuw parmantig vooruitstekende knopjes op het borstwerk, nu snap ik het nog beter waarom een orgel vrouwelijk is. D-day De ingebruikname ging goed van start, alles liep lekker. De kerk liep in snel tempo vol, aanwezig een ruime 400 personen! Psalm 150 als startpunt zong ook als een tierelier, geen wonder want we zijn aan elkaar gewaagd. Onze gemeente heeft namelijk een 1300 zielen en ons orgel heeft 1300 verschillende stemmen van Edskes meegekregen. De kunst is de juiste combinaties te vinden in registers en de volgorde van die toetsenfriemelarij. Het mooiste was wel dat het orgelspel van Sietze de Vries, en zeker zijn fraaie voetenwerk in het pedaalsolootje, van nabij meegemaakt kon worden dank zij de videocamera. Gaan we vast vaker doen. Schrik door de rijen... klein voorvalletje die ons schrik bezorgde tijdens de orgeldemonstratie: De koster stapte de kerkzaal in en keek met serieuze blik alle rijen langs of hij ene meneer Dunnewind kon vinden. Zijn zoon had gebeld dat voor een serieuze zaak vader uit de kerk en aan de telefoon gehaald moest worden. Nou mensen met die naam hebben we behoorlijk op voorraad. We dachten allen het ergste toen een ervan zijn jas kwam halen, daarna met vrouw haastig vertrok. Naderhand bij de borrel bleek de aap uit de mouw : Hun geit moest jongen krijgen. Een hele opluchting; en passend bij ons gemeentethema dit jaar nl. "Als een lid lijdt lijden alle leden mee.... maar gelukkig nu even niet. ;-) Naamsuggestie voor de lammetjes: Doris & Bernhardt Het complete Edskesteam werd in loftuitende toonaarden terecht in de bloemetjes gezet. Erg jammer dat Heinz ziek en derhalve afwezig was. Na het officiele deel kreeg eenieder een hapje en een drankje aangeboden vanwege de feestelijkheden. Ook konden de genodigden een kijkje bij het orgel nemen. Kijken betekent dus "met de handjes op de rug", een aantal wandelden werkelijk zo zag ik. Veel gehoorde opmerkingen: Prachtige muziek, mooi orgel, enthousiaste mensen, nog nooit zo'n mooie overdracht meegemaakt, hoe vol staat ie nou daarbinnen, beetje bleker van kleur dan de foto's doen vermoeden enz. Duidelijke taal, we hebben een goed werktuig erbij die onze adem ook inademt. De open dag was een Nationale belevenis, niet alleen voor onze gemeente maar ook voor veel aangereisden. We hoorden Zeeuws, Gronings, Fries en ook heb ik het zangerige Noordhollands/Zaanse taaltje gehoord. Ook kon je nog steeds het Zwitserse taaltje opmerken, jammer dat Handige Heinz op dit moment onhandig ziek is geworden. Het begon al vroeg bij ons die open dag. Gesleep met koffiekopjes, snoeren, beamers, laptops, ophangen van allerlei eigenaardigheid. We zijn gewoon met een handjevol gasten het programma gestart vanmorgen. We hadden vooraf al afgesproken dat we goed zouden opletten wie er allemaal naar boven gingen kijken, niet meer dan 30 en ook niet vaker dan 1 a 2 keer. De eerste club kon er gemakkelijk in 1 ronde op. De orgelbouwer Bernhardt Edskes was weer op zijn best, een geboren verteller en kennisoverbrenger bij uitstek (zie boven). Volgens mij moet hij 's avonds uitgeteld zijn geweest, hij heeft de hele dag aan een stuk doorgepraat; zijn vrouw heb ik meerdere malen daarover hoofdschuddend horen mompelen. Lekker druk... Ik heb me verwonderd hoe gierig men is in vergaren van nieuws en kennis, sommigen heb ik alleen maar waargenomen als belangstellende boven bij het orgel, en daarna bij de Edskes' toelichtende sessies beneden en daarna soep-lepelend bij de powerpointpresentatie. "Ledigheid is des duivels oorkussen" hoef je niet zo letterlijk te nemen op zo'n dag lijkt me. Niet alleen de gasten hebben genoten, wij ook en dat is het belangrijkste, zoiets maakt de gemiddelde kerkganger maar eens in zijn leven mee. Wat later in de middag werden nagenoeg alle gasten vervangen door verse binnenkomers. Als we het wat gaan narekenen komen we op een 600 - 700 bezoekers!! ( reken even mee: 70 liter koffie (a 100 cc per kop), 20 liter soep en een 160 broodjes zijn er in rap tempo naar binnen geslagen). Het was het aantal waar we op gehoopt hadden. Het liep allemaal als een trein, weliswaar mochten de gastorganisten in een strak keurslijfje spelen, maar toch was er voldoende ontplooiing en klankvariatie. Jammer dat er soms wat doorheen werd gepraat. (je weet hoe ik daar over denk). Ik heb een aantal foto's gemaakt om even de indrukken op het netvlies vast te houden. Sietze de Vries is steeds als demonstrateur/registrateur/regulateur voor iedere zaterdagamateur opgetreden. Onze hartelijke dank daarvoor. In totaal is er een zevental keren de gelegenheid geweest een kijkje boven te kunnen nemen nou me dunkt... en alles ging gewoon erg goed. Roelof pluim voor jou en je team! Dank zij vele handen konden we ook weer snel opruimen en de boel klaar zetten voor de eredienst morgen. Moe maar voldaan keerden wij als kostersteam rond een uur of zes huiswaarts. Het orgel kreeg geen tijd om af te koelen want toen ik in de auto stapte werd ik afgelost door een oefen-organist-voor-morgen. Zondag vuurproef We waren blij een hele rij van het Edskes-orgelbau team in de ochtenddienst te mogen begroeten, kunnen ze ook eens meemaken wat voor werkpaard we nodig hadden hier. Zondagmiddagdienst bleek ook al even een hangertje voor te komen, die was ons ook al voorspeld door overste Felix. We hadden een gebed met pieptoon. Bij de komende 1000 minutenbeurt wellicht even wat boter er tussen knijpen? Tijdens beide kerkdiensten zag ik be- en verwonderende blikken omhoog: zijn zeker gisteren en eergisteren niet geweest, maar je kan nog naar de Sing-inn om het goed te maken! Klankjuweel Een poosje geleden, toen ik iets meer tijd had dan nu, had ik al wat gemijmerd over een rijmpje naar aanleiding van de bouw en oplevering van ons Edskesorgel. Bijgaand het Valentijnsgedicht "Klankjuweel" wat ik voor Bernhardt en de zijnen heb genoteerd, als dank voor de prettige samenwerking zeg maar. klik maar even op: Gedicht
tekening vooraanzicht van ons orgel (klik)

Dispositie van het nieuw gebouwde 22 stem's orgel van de Geref.Kerk vrijg. te Ommen Orgelbouwer: Bernhardt E. Edskes, Wohlen, Zwitserland:

Bernhardt doorspekt voortdurend zijn monologen met tegeltjeswaarheden of ietwat diepere strekking;

Spreuk van week 51: Het is de toon die de muziek maakt. ( Der Ton macht die Musik)

Spreuk van week 1: Wat er ook speelt in de kerk; laat dat vooral de kinderen zijn.

Spreuk van week 3: W.A. Mozart zei het al: "Het orgel is de koningin der muziekinstrumenten"

Spreuk van week 5: Door inspanning komen werken tot stand, niet door wensen.

De laatste Spreuk : Kleinigheden geven de volkomenheid, maar volkomenheid is geen kleinigheid.

Hoofdwerk:	Borstwerk:	Pedaal:
1. Prestant 8 ' (in front, tin) 2. Holpijp 8 ' 3. Octaaf 4' 4. Spitsfluit 4 ' 5. Nasard 3 ' 6. Superoctaaf 2 ' 7. Mixtuur IV sterk 8. Trompet 8 '(b/d) toonhoogte: a 440 Hz stemming: 'wohltemperiert' manuaalomvang: C,D-f'''' pedaalomvang: C, D-d' Schuifkoppel HW+BW Tremulant: voor het gehele orgel.	1. Houtgedekt 8 ' 2. Roerfluit 4 ' 3. Octaaf 2 ' 4. Woudfluit 2 ' 5. Sesquialter (quintkoor) 6. Sesquialter (tertskoor) 7. Quint 1 1/3 '' 8. Cimbel 2 ' (res) 9. Dulciaan 8 '	1. Subbas 16 ' 2. Octaaf 8 ' (in front, tin) 3. Octaaf 4 ' 4. Mixtuur IV st. 5. Bazuin 16 ' 6. Trompet 8 '




een paar linkjes: